Assertief reageren: hoe doe je dat?

Assertief reageren is aardig zijn voor jezelf

Ik had een best wel verkeerd beeld van assertiviteit. Je zin doordrijven, mensen een ongemakkelijk gevoel geven of kwetsen, tegenspreken, ongevraagd kritiek uiten of je mening geven: dat is wat ik voor me zag. Maar wat blijkt: dát is geen assertief gedrag. Dat heet agressief! Assertiviteit is opkomen voor je eigen belang, mening en rechten op een manier die anderen in hun waarde laat. Daarmee is assertief zijn dus in elk geval aardig zijn voor jezélf. Dat klinkt goed. Waarom vond ik het dan zo moeilijk?

Sub-assertief reageren is nooit goed

Ik durfde geen ‘nee’ te zeggen als ik werd uitgenodigd voor feestjes waar ik geen zin in had. Ik hield m’n mond als m’n vriend pizza wilde en ik meer zin had in Thais. Ik gaf collega’s hun zin waardoor ik met meer werk opgescheept zat. Ik durfde in mijn relatie niet te bespreken wat me dwarszat.

Sub-assertief reageren lijkt zo’n goed idee: geen gezeik, iedereen rijk. Maar op de lange termijn heeft niemand er iets aan, want iemand die niet assertief reageert sneeuwt langzaam maar zeker onder in zijn eigen snow globe van valse bescheidenheid. Spanning bouwt zich op en je raakt steeds verder verwijderd van jezelf. Dit leidt niet zelden tot overspannenheid en burn-out. Hoog tijd dus om af te rekenen met sub-assertief gedrag!

Waarom ben ik niet assertief?

Mensen die niet assertief handelen zijn ergens bang voor: afwijzing. Dit is een van de meest diepgewortelde angsten die we allemaal wel kennen. In wezen wil iedereen geaccepteerd worden. Dit is een oerbehoefte waar we zo’n beetje al ons gedrag bewust en onbewust op afstemmen. Als je daar in doorslaat geef je anderen voorrang in de hoop op acceptatie. Dit gedrag is niet aangeboren, maar aangeleerd. Vaak komen we het in onze vroege jeugd al tegen. In je opvoeding en op school wordt ‘lastig’ gedrag afgeleerd: je moet vooral braaf zijn en luisteren.

Als je ouders problemen hadden met zichzelf en jou niet de aandacht en ruimte konden geven die je nodig had, heb je de onuitgesproken boodschap meegekregen: “anderen zijn belangrijker dan jij”. Daardoor ga je twijfelen aan jezelf. Mag je wel afgaan op je eigen mening, gevoel en intuïtie? Vaak waren sub-assertieve mensen juist hele spontane, zelfverzekerde kinderen. Hun eerlijkheid werd niet altijd gewaardeerd, en mogelijk sloeg hun assertiviteit weleens door naar agressief gedrag. De afwijzende reacties die daarop volgen, kunnen iemand bang maken om nog voor zichzelf op te komen. Ook helpt het niet mee als je nooit echt geleerd en geoefend hebt hoe je je wensen communiceert op een manier die prettig is voor anderen. Gelukkig kun je assertief handelen gewoon leren.

Assertief reageren kun je leren

Het begint met het verlangen om voor jezelf op te komen. Daarna is het oefenen geblazen. Wat daarbij heel erg helpt is het kennen van je kernwaarden en normen: jouw persoonlijke verzameling van superbelangrijke richtingaanwijzers. Wanneer je bijvoorbeeld weet dat vrijheid een onmisbaar deel van je leven is, dan weet je dat je ernaar te handelen hebt. Want: het niet leven naar je kernwaarden is een garantie voor een rotleven.

Het ontdekken en durven vertrouwen op je kernwaarden is best spannend als je niet zo assertief bent. Want je kunt al gauw weer gaan twijfelen of je wel het recht hebt om naar je kernwaarden te handelen. Zijn ze wel oké? Mag ik dat wel vinden? Wat als anderen het er niet mee eens zijn? Daarom is het een goed idee om met één of meer goede vrienden hierover te brainstormen. Zij hebben vaak een objectiever beeld van je en zullen je aanmoedigen om de waarden die echt bij jou passen in de praktijk te brengen. Vervolgens bepaalt de manier waarop je je uitdrukt natuurlijk ook voor een groot deel hoe anderen op je reageren. Het toepassen van Geweldloze Communicatie is daarom altijd een goed idee. Nog een belangrijke tip: leg je bij voorbaat al neer bij eventuele negatieve reacties. Want die ga je een keer krijgen! En dat is oké. Dat is aardig zijn voor jezelf helemaal waard!

Grenzen aangeven

Adinda stuurde de volgende vraag naar David en Arjan: ‘Ik wil graag leren om mijn eigen grenzen beter aan te geven. Hoe kan ik leren om assertiever te zijn, om niet zo snel over me heen te laten lopen? Vooral in conflictsituaties heb ik daar moeite mee.’ 

Veel mensen zullen dit herkennen. Zeker wanneer ‘je tegenstander’ goed uit zijn woorden kan komen of fel reageert, kan het verleidelijk zijn om jezelf kleiner te maken en de ander de ruimte te geven. Anderen gaan juist mee in de felheid van degene met wie ze ruzie hebben, maar ook dat kan averechts werken. Zie het als een botsing tussen twee auto’s: hoe harder jij tegengas geeft, hoe groter de escalatie.

In plaats van met gelijke wapens te willen strijden en tegendruk te geven, kan het helpen om er op een andere manier – die beter bij jou past – mee om te gaan. Door van een afstand, met meer volwassenheid en vanuit grootsheid naar de situatie te kijken, kun je heel veel ruimte creëren en wordt het onnodig om je grenzen aan te geven. Simpelweg omdat ze dan meteen voelbaar zijn!

Onthoud dit motto: ‘when they go low, we go high.’ – Michelle Obama.

Assertiever worden

Assertief zijn is iets heel anders dan je grenzen aangeven. Wanneer iemand je grenzen overgaat, is het eigenlijk al te laat. Assertiviteit zorgt ervoor dat het niet zo ver komt. Zoals eerder benoemd, helpt het als je weet wat je kernwaarden zijn.

Je kernwaarden beschrijven in een paar woorden wie jij bent. Wanneer je weet – en goed kunt verwoorden – waar jij voor staat en dat gaat leven, zullen mensen je grenzen al veel eerder ervaren. Daardoor zul je nauwelijks meer in escalaties of ruzies terechtkomen!