Je niet meer laten raken door kritiek doe je zo

Hoe ga je om met vervelende opmerkingen?

“Niemand kan je kwetsen zonder jouw toestemming.” Deze oneliner van Eleanor Roosevelt legt de vinger op de zere plek. Het is namelijk een volkomen menselijke eigenschap om je beledigd te voelen als iemand bijvoorbeeld tegen je zegt: “Goh, je hebt je best gedaan, maar hier ligt jouw kwaliteit gewoon niet.”, “Dit is het eindresultaat? Ik denk dat je er nog wel wat tijd aan moet besteden,” “Ben je dikker geworden?”, “Jeetje, wat word jij grijs!”

Ook al heb je de neiging om meteen in de verdediging te schieten of misschien chagrijnig te worden na een venijnige opmerking, je hebt de keuze om deze gevoelens toe te laten. Actie (de kwetsende opmerking) hoeft niet meteen een als een door een bij gestoken reactie te betekenen. Als je het commentaar van de ander als kennisgeving aanneemt en dit af te wegen aan wat je zelf vindt, behoud je de ruimte om je niet door de ander te laten beïnvloeden. Zo verklein je de kans dat de kritiek je stemming bepaalt. Dit klinkt natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.

Waarom raakt kritiek ons?

Dit leggen we je graag uit aan de hand van een eigen ervaring:
‘Wat een gelul,’ schrijft ene Hans terwijl we live op Facebook wat staan te vertellen aan een groepje kijkers. ‘Kunnen die gasten niet wat nuttigs gaan doen?’ Ik merk aan David naast me dat hij ervan schrikt. Hij zat middenin een persoonlijk verhaal over iets wat hem geraakt had en wat hij daarvan had geleerd en opeens vliegt er een digitale rotte tomaat in zijn gezicht – en in dat van mij naast hem. Ik merk aan mezelf dat ik ook op Hans reageer, maar dan precies tegenovergesteld: waar David acuut op slot schiet door de plotselinge agressie, ga ik juist overdreven mijn best doen. Net iets te hard laten zien dat het wél ergens op slaat wat we zeggen. En net zo onhandig natuurlijk.

Terwijl: op de schaal van verwensingen die we om de oren krijgen, is dit een kleintje. Gebeurt elke dag wel eens. We zijn voor veel erger uitgemaakt: oppervlakkige domme jongens, oplichters, zelfs ooit eens voor kinderpornohandelaren. We zijn dood gewenst, bedreigd en aangevallen. Omdat we boekjes schrijven en cursussen organiseren.

Mijn eerste reflex is lang geweest: terugvechten
Laten zien dat de ander het mis heeft. Dat duizenden mensen zoveel profijt hebben van onze programma’s. Dat we tientallen mensen in vaste dienst hebben die mooie dingen maken. Dat we onszelf al jaren geen winst hebben uitbetaald en alles investeren in onze deelnemers en in gratis producten voor het basisonderwijs en op sociale media.

Het hielp niet. Hoe meer mensen we bereikten, hoe meer mensen ons ook gebruiken als boksbal. Blijkbaar hoort het erbij – iets met hoge bomen en kop boven het maaiveld. Bovendien stelt die kritiek ten opzichte van alle complimenten die we krijgen nog steeds geen fluit voor. Maar waarom raakt het dan nog steeds zo? En gaat het ooit helemaal voorbij?

Wat zegt kritiek over jou?

Op TED, het platform voor inspirerende praatjes, zag ik gelukkig net op tijd het verhaal van Richard St. John, die zegt: als je datgene gaat doen wat echt belangrijk voor je is, krijg je een enorme berg crap over je heen. In het Engels klinkt het altijd beter, want ‘crap’ betekent poep. Hoe zichtbaarder je wordt, hoe meer poep. Spreek uit waar je voor staat en wat je gelooft en er is één ding dat je sowieso op je bordje krijgt: poep. Maar crap is ook een acroniem voor een paar reacties die je kunt verwachten. Elke letter heeft heel toepasselijk zijn eigen betekenis: je krijgt Criticism (kritiek op alles wat je doet), Rejection (je wordt keer op keer afgewezen), Assholes (heel wat hufters gaan lelijke dingen tegen je roepen) en Pressure (je kunt zomaar veel druk gaan voelen omdat iedereen van alles van je vindt). Richard St. John zegt: crap is goed. Zwem er gewoon doorheen, maar blijf wél zwemmen.

Op een gekke manier ontspant dat idee me meteen. Lelijke kritiek zal nooit helemaal wennen, maar het lijkt me nog altijd erger om in mijn leven alleen maar dingen te maken waar niemand ooit iets van vindt.

Actie-reactie

Ook al heb je de neiging om meteen in de verdediging te schieten of misschien chagrijnig te worden na een venijnige opmerking, je hebt de keuze om deze gevoelens toe te laten. Actie (de kwetsende opmerking) hoeft niet meteen een als een door een bij gestoken reactie te betekenen.

Als je het commentaar van de ander als kennisgeving aanneemt en dit af te wegen aan wat je zelf vindt, behoud je de ruimte om je niet door de ander te laten beïnvloeden. Zo verklein je de kans dat de kritiek je stemming bepaalt. Dit klinkt natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe je dat doet lees je in de volgende vijf tips:

Omgaan met kritiek – 5 tips

1. “Dank je dat je me dit vertelt.” Zodra je je gaat verdedigen, ben je al geraakt. Dan deal je namelijk met de opmerking door middel van sarcasme of een tegenaanval. Terwijl het ook anders kan. Als je simpelweg zegt: “dank je dat je me dit vertelt”, haalt dat meteen de spanning uit de situatie. Je zegt hiermee eigenlijk: “dat is jouw mening”, zonder dat je die bot klinkende woorden daadwerkelijk hoeft te gebruiken. Je doet niet mee aan de koers die de ander had uitgezet en je bespaart jezelf de opwinding. Deze aanpak werkt vooral goed voor huis-tuin-en-keuken-ergernissen.

2. “Sorry, kun je dat nog eens herhalen?” Als iemand anders zoals een collega een vervelende opmerking maakt kun je de volgende tactiek proberen: doe alsof je het niet goed verstaan hebt. Dit geeft anderen de tijd om hun woorden te overdenken, wat ervoor zorgt dat ze de opmerking toch maar niet herhalen. Gebeurt dit wel, dan kun je de volgende vraag stellen:

3. “Probeer je me soms te kwetsen?” Het antwoord op deze vraag luidt meestal nee.”Ik vond alleen dat je dit moest weten” of “ik wil je alleen maar helpen”. Dit laat zien dat je gesprekspartner het meestal niet kwaad bedoelt, ook al komt het wat rot de strot uit.

4. “Dat gaat je niet lukken, want ik laat me hierdoor niet raken.” Mocht iemand echt kwade bedoelingen hebben en toegeven je wel degelijk willen kwetsen, dan is dit het antwoord dat hun plannetje onmiddellijk dwarsboomt. Hiermee blijf je benadrukken wat belangrijk voor jou is.

5. “Wist je dat enorm kritische mensen het meest kritisch naar zichzelf zijn?” De laatste optie is om de ander te vertellen dat extreem kritische mensen zichzelf in een kwaad daglicht stellen als ze altijd maar kritiek op anderen hebben. Zulke mensen vinden zichzelf namelijk helemaal niet leuk, en richten hun onvrede op de buitenwereld. “Wanneer je zo tegen me doet, laat je mij en anderen zien dat jij je eigen grootste criticaster bent.” Zeg dit nooit op een sarcastische toon, want zulke kritische mensen willen zich beter voelen door jou omlaag te halen. Ze slagen alleen als jij je laat raken!

Bottom line: als jij een cadeautje niet aanneemt, van wie is het cadeau dan? Juist, nog altijd van de gever! Neem een rotopmerking niet aan door je er niet door te laten raken, en jij zult vrij zijn van een rotgevoel.

Omgaan met kritiek op werk

Kritiek op je werk krijgen, dat is natuurlijk nooit leuk. Maar wat nu als je het anders ziet: als een mogelijkheid tot groei? Hoe je dat doet? Maaike leerde vooral eerst haar ego opzij te zetten. En van angst naar nieuwsgierigheid te gaan.

Maaike deelde haar verhaal met ons en kwam tot een mooi inzicht:

Maaike werkt al een aantal jaar als journalist en op een dag kwam haar hoofdredacteur met een volledig roodbepend artikel (míjn artikel) haar kant op lopen. Maaike vertelt: Of ik even wilde meekomen. In zijn kamer wilde hij alles met me doornemen. Bijna niets was er goed aan. Eerst voer ik mee met mijn eerste instinct: wist hij wel hoe hard ik eraan had gewerkt?! Mijn denkbeeldige ego stapte naar voren en wilde hem voor zijn hoofd slaan.

En toen kwam ze tot een inzicht:

Wacht eens, inderdaad: het was mijn égo die er moeite mee had, met kritiek. Waar was ik nu, op het diepste niveau, bang voor? Nou, ik vreesde dat iemand, als ik me zou openstellen voor kritiek, de macht had om me kapot te maken. Me te vermorzelen. Ik keek naar de hoofdredacteur. Zag in zijn blik niets meer dan de motivatie om van dit stuk een goed artikel te maken. Mijn angst om vermorzeld te worden had dus niet veel met hem te maken, maar met mezelf. Vandaar dat enorme ego dat me wilde verdedigen. 

“Ik was blijkbaar nog niet zelfverzekerd genoeg om kritiek te verduren.”

Ik vond het niet makkelijk deze aanname te doen. Maar ik deed het tóch, gewoon als experiment. Ik riep mijn ego tot de orde: ‘Even aan de kant nu, ik zet nú mijn vizier open, we kijken samen met deze hoofdredacteur mee. Zie wat je kunt leren, oké? En als ‘ie ons inderdaad kapotmaakt, dan zien we dat dan wel weer. Het is oké om bang te zijn, maar probeer het toch even.’ Mijn ego ging rustig zitten. En ik zei: ‘Oh, vertel?’ De kritiek was niet mals, maar wat leerde ik er veel van! Toen ik terugliep naar mijn bureau, keek mijn medestagiair me met een mengeling van medelijden en leedvermaak aan. Hoe ik me voelde? Nou, geweldig! Wat had ik veel geleerd! Ik straalde er helemaal van! Mijn medestagiair begreep er niets van.

Van kritiek leren houden

Het is fijn nu je wat handvatten hebt om te kunnen omgaan met kritiek. Maar wat als je van kritiek leert te houden? Om kritiek op een ‘fijne’ manier te kunnen ervaren, denk ik dat je idealiter moet weten wie je zelf bent en vooral: wat jouw waarden zijn. Wat is voor jóu belangrijk? Wie ben jij vanbinnen? Pas dan kun je de opmerking op zijn waarde wegen en je ego van een verdediger omzetten tot nieuwsgierige toeschouwer.

Hoewel je elke opmerking in principe met open armen kunt ontvangen, kan kritiek natuurlijk ook iets zeggen over de verzender ervan in plaats van over jou. Opmerkingen om je kleiner te maken bijvoorbeeld: ‘Oh, dat is echt niets voor jou, dat kun jij niet.’ Of je te doen twijfelen aan je eigen waarneming: ‘Nee, wat jij vindt ís niet zo, dat wéét ik gewoon.’ In dat geval kun je de opmerking ook gewoon met nieuwsgierigheid bekijken, deze rustig afwegen op je eigen waarden en normen en in het ergste geval het opnieuw als een cadeautje zien dat je kunt koesteren, de zender heeft me namelijk zojuist het aller-, allerachterste van zijn niet zo schone tong laten zien. Het geeft je soms informatie over daadwerkelijke drijfveren van iemand. En die informatie wil je ook niet missen, toch?