Symptomen van onverwerkt trauma: ben jij een vechter, vluchter of bevriezer?

Wat is onverwerkt trauma?

Onverwerkt trauma betekent dat je één of meer traumatische ervaringen hebt meegemaakt en dat onvoldoende hebt verwerkt, waardoor je er nog klachten van ervaart. Denk aan angst, spanning, stress, prikkelbaarheid of slecht slapen. Dat kan trouwens ook jaren na de traumatische gebeurtenissen opspelen, als je het trauma heel lang hebt onderdrukt.

Er is sprake van een trauma als je vier weken na de gebeurtenis nog steeds klachten ervaart of de klachten zelfs heftiger zijn geworden. Daarbij is het goed om te weten dat er twee soorten trauma’s bestaan:

• Bij een enkelvoudig trauma hangen jouw klachten samen met één op zichzelf staande schokkende ervaring. Denk aan een ongeval, een natuurramp, een overval, het verlies van een dierbare, een aanranding of een heftige bevalling. 
• Bij een meervoudig trauma ben je langere tijd blootgesteld geweest aan meerdere heftige ervaringen. Dit trauma heeft zich over een langere periode opgebouwd. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je bent opgegroeid met een psychisch kwetsbare ouder en daardoor nare ervaringen hebt gehad. Of misschien ben je langere tijd gepest of heb je vanuit je werk (bijvoorbeeld in de zorg, bij Defensie of als politieagent) veel heftige dingen meegemaakt. 

Het kan trouwens ook heel goed zijn dat je geen specifieke traumatische gebeurtenis kunt bedenken die je hebt meegemaakt, maar toch de onverwerkt-trauma-symptomen verderop in dit artikel herkent. Misschien heb je last van een transgenerationeel trauma: een trauma dat in de familie speelt (zoals oorlogstrauma’s of misbruik in eerdere generaties) en dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Of wellicht heb je iets meegemaakt dat je niet direct als trauma bestempelt, maar dat (onbewust) wel veel effect op je heeft gehad.

Hoe ontstaat onverwerkt trauma?

Wanneer je iets traumatisch meemaakt, richt je brein automatisch alle aandacht op één enkel belangrijk ding: overleven. Daarom schiet je reptielenbrein op dat moment acuut in actie. En dan specifiek de amygdala, een deel in de hersenen dat defensieve reacties aanstuurt. Dit hersenonderdeel regelt je vecht-of-vluchtreactie. Je gaat automatisch terugvechten of uit de situatie wegrennen om te kunnen overleven. 

Máár er is nog een derde reactie op een traumatische situatie mogelijk: bevriezen. Als er geen uitweg lijkt te zijn, dan raak je verlamd of verdoofd. Je doet niets en blijft in de situatie, maar je beschermingsmechanisme schakelt ook alle mogelijke sensaties uit. Die zouden te pijnlijk of overweldigend zijn om er nu bij te ervaren.

Het gevolg hiervan is dat je tijdelijk dissocieert. Je hersenhelften werken even niet meer samen. Daardoor worden de gevoelens en herinneringen die in die situatie ontstaan op zo’n manier in je hersenen opgeslagen dat je er lastig bij kunt. Dat lijkt misschien positief. “Opgeruimd staat netjes”, zou je denken. Maar nee, een trauma laat een litteken achter dat geheeld moet worden. Juist om te voorkomen dat je er onverwerkt-trauma-symptomen voor terugkrijgt.

De gevolgen van trauma in stress-situaties

Trauma heeft langere tijd impact op hoe je op dingen reageert. Wetenschappers hebben ontdekt dat trauma verandert hoe je lichaam reageert op prikkels van buitenaf. Door trauma reageer je sterker op externe prikkels.

Je brein heeft door de traumatische gebeurtenissen geleerd dat je op je hoede moet zijn. Grote kans dat jij sneller in de overlevingsmodus schiet! Het probleem is alleen dat niet elke situatie om een vechten-of-vluchtenreactie vraagt. In een stressvolle situatie op het werk kun je ook het gesprek aangaan. En als je iets spannends doet, zal je vaak genoeg zien dat het beter gaat dan je denkt. Vluchten is lang niet altijd nodig.

Wat zijn de symptomen van onverwerkt trauma?

Een onverwerkt trauma kun je herkennen aan allerlei symptomen. De klachten verschillen per persoon, maar een aantal bekende symptomen van onverwerkt trauma zijn:

• Je bent prikkelbaar, raakt sneller geïrriteerd of hebt moeite om emoties te reguleren.
• Je bent heel alert op je omgeving, soms zelfs (onnodig) schrikachtig.
• Je bent stressgevoelig, ervaart veel spanning en piekert regelmatig.
• Je kunt je slecht concentreren.
• Je ervaart angst of paniek.
• Je hebt misschien moeite met conflicten aangaan en bent geneigd om dat uit de weg te gaan of te pleasen.
• Je hebt moeite om in slaap te komen of hebt nachtmerries.
• Je voelt je somber of zelfs depressief.
• Je voelt je onbegrepen en soms ook eenzaam. 
• Je hebt een laag zelfbeeld en bent onzeker.
• Je hebt misschien de neiging om te vluchten in andere dingen, zoals heel veel werken, overmatig sporten, emotie-eten of alcohol of drugs.
• Mogelijk ervaar je herbelevingen, waarbij je flashbacks ervaart naar de traumatische ervaring.

Kortom: een onverwerkt trauma is geen pretje. Het is dan ook belangrijk om het trauma alsnog te verwerken. Daarmee kun je je stressniveau temperen en vervelende mentale of lichamelijke symptomen van onverwerkt trauma verminderen.

Nog een symptoom van onverwerkt trauma: de vechten-vluchten-bevriezenreactie

Daarnaast kun je onverwerkt trauma herkennen aan hoe jij reageert op stressvolle situaties. Een van de symptomen van onverwerkt trauma is dat je overlevingsmechanisme vrij snel wordt ingeschakeld. Je reageert op verschillende situaties met vechten, vluchten of bevriezen. Vaak zie je dit vooral in conflictsituaties. Je voelt je snel in gevaar of in het nauw gedreven. Dat komt doordat je besturingssysteem relatief vaak aangeeft “Alarm, mogelijk gevaar!”. 

Een paar voorbeelden:

• Vluchten. Misschien herken je wel dat je het spannend vindt om aan te geven dat je het ergens niet mee eens bent. Uit angst voor de reactie van de ander, slik je je mening maar in. Of je hebt een fout begaan op het werk en bent nu zo bang om je leidinggevende onder ogen te komen dat je al dagen thuiswerkt. Je gaat de situatie liever uit de weg.
• Bevriezen. Je bevriest als iemand boos op je wordt en weet er niets tegenin te brengen. Pas later besef je weer wat je had kunnen zeggen. 
• Vechten. Als je partner iets voorstelt waar jij je niet in kunt vinden, ben je al snel bang je vrijheid te verliezen. Dus word je boos. Achteraf gezien was je bozer dan nodig. Het was maar een voorstel. Maar je vechtreactie made you do it.  

Als jij aan jezelf merkt dat je het moeilijk vindt om met lastige situaties te dealen en dan al snel in één van deze drie reacties schiet, kan dat een symptoom van onverwerkt trauma zijn. 

Hoe kun je het onverwerkte trauma wél verwerken?

Als je al lange tijd met een trauma rondloopt of jaren na dato opeens klachten door een onverwerkt trauma merkt, ben je misschien bang dat er geen oplossing is. Maar geloof ons maar: je kunt zelfs de meest complexe trauma’s die al jarenlang sudderen nog verwerken.

Het is vooral belangrijk dat je de onderdrukte gevoelens onder ogen durft te komen. Merk je dat je afleiding zoekt om je gevoelens te onderdrukken, bijvoorbeeld in veel werken, jezelf wegcijferen of voortdurend “nuttig” bezig willen zijn? Stop daar dan als eerste mee. Aankijken wat je voelt, is pijnlijk, maar ook nodig. Durf te kijken wat er omhoog komt als je de gevoelens er laat zijn.

Verder zijn dit tips om de symptomen van onverwerkt trauma te verminderen:

1. Praat. Blijf er niet alleen mee zitten. Ga voorbij de schaamte en vertel over wat er is gebeurd. Alleen door te delen wat je is overkomen, kun je het trauma helen.
2. Zoek professionele hulp. Merk je dat het trauma echt veel impact heeft op je leven en dat je bijvoorbeeld je werk niet meer goed kunt doen? Dan is het goed om er hulp bij te betrekken, bijvoorbeeld bij een psycholoog of traumaspecialist.
3. Start met mediteren om dichter bij jezelf te blijven. Als je merkt dat je vaak in de vluchten-vechten-bevriezen-reactie schiet, is het zinvol om te mediteren. Dan leer je om afstand te nemen van je gedachten en beter naar je gevoel te luisteren. 
4. Wees oké met het niet-weten. Je zult niet altijd antwoord krijgen op alle vragen die je hebt over je trauma. Over waarom dingen zijn gelopen zoals ze zijn gelopen. Over wie de schuldige was. Bij trauma gaat het ook niet altijd over antwoorden. Leer om er ook oké mee te zijn dat je de antwoorden niet hebt. Blijf bij jezelf. Wat heb jij nu nodig? Wat gaat er in jou om? Wat helpt jou verder?
5. Vergeef jezelf. We zien vaak dat mensen zichzelf (deels) de schuld geven van het trauma. Was je te gevoelig? Had je anders moeten reageren? NEE, stop dat soort gedachtes en parkeer je schuldgevoel. Vertrouw erop dat jij hebt gedaan wat je in die situatie kon doen en dat het niet jouw schuld was. 
6. Geef jezelf de tijd. Herstellen van een trauma doe je niet in een paar dagen. Geef jezelf er de tijd voor. Het verschilt per persoon hoe lang het duurt om de trauma’s een plekje te geven. Veroordeel jezelf niet als het naar jouw zin niet snel genoeg gaat. En vergeet niet om regelmatig vol trots over je schouder te kijken. Je hebt al een grotere weg afgelegd dan je misschien denkt!
7. Geloof ook in posttraumatische groei. Het lijkt misschien alsof een trauma alleen maar narigheid brengt. Maar je kunt juist ook groeien na een trauma. Het kan je kijk op de wereld en op het leven in positieve zin veranderen of je helpen om zingeving te vinden. Echt, je kunt er sterker uitkomen!

Leer om voluit te leven, met minder ballast

Je gevoelens toelaten is een belangrijke eerste stap om meer voluit te leven. Pas als je echt luistert naar wat er in je omgaat, kun je ontdekken wie jij werkelijk bent, wat jij wilt en wat je nodig hebt.

Vind je het fijn om hier niet alleen voor te staan en stap voor stap tot jezelf te komen en met anderen te praten over wat er echt in je omgaat? Bekijk ons programma Miracle Roadmap. Of vraag vrijblijvend een adviesgesprek aan. Daarin ga je in 16 weken samen met een vertrouwde groep mensen via live-dagen, online sessies en opdrachten een leven creëren met minder ballast en spanning, meer mildheid naar jezelf én meer zingeving door te doen wat echt bij je past. Los van wat je is overkomen!