Dit zou een aantal jaar geleden mijn reactie zijn geweest op: ‘Stress kun je alleen van jezelf krijgen.’ Het klonk me vreselijk oneerlijk in de oren: er overkomt je allerlei ellende, en als je daar van stress van krijgt is het ook nog ’s je eigen schuld? Boe!

Toch denk ik hier nu radicaal anders over. En o boy, wat is het een sleutel naar een lichter, makkelijker leven!

Je bepaalt altijd zelf hoe je reageert

Viktor Frankl was een joodse psychiater die tijdens de Tweede Wereldoorlog in meerdere concentratiekampen terechtkwam. Hij werd wreed behandeld, maar vond een manier om er beter mee om te gaan. Het drong tot Frankl door dat hoe afschuwelijk en onrechtvaardig alles ook was, hij altijd nog de innerlijke vrijheid had om zelf te bepalen hoe hij reageerde. Het lukte hem dan ook om bij vernederingen en mishandelingen zich staande te houden. Ook Mahatma Gandhi liet zich zijn innerlijke vrijheid niet afpakken. Van hem komt de uitspraak: “Je kunt me ketenen, je kunt me martelen, je kunt zelfs dit lichaam vernietigen, maar je zult nooit mijn geest gevangen houden.”

Deze wijze mannen bewijzen hiermee dat de automatische koppeling “iets-is-klote-DUS-ik-voel-me-klote” op een misverstand berust. Je hebt altijd de keuze. Jij kunt bepalen hoe je reageert, ongeacht de omstandigheden. Dit betekent ook dat het verwijt: “door jou voel ik me zus of zo”, eigenlijk nooit kan kloppen. Natuurlijk doen mensen dingen die niet door de beugel kunnen. Maar hoe jij daarop reageert is jouw business.

Het verschil tussen schuld en verantwoordelijkheid

Dat het niet makkelijk is om heer en meester te zijn over je eigen reacties, is ook de vaakst gehoorde kritiek op een uitspraak als ‘je kunt alleen stress krijgen van jezelf’: Ook zou het oneerlijk zijn dat je een schuldgevoel aangepraat krijgt als je niet met stress en ellende kunt omgaan.

Daar zit natuurlijk iets in, want zo is die uitspraak ook helemaal niet bedoeld. Sowieso is dit een gevalletje van “nobody said it was easy”. Maar het is wél mogelijk. En sprake van schuld is er al helemaal niet. Er is een groot verschil tussen schuld en verantwoordelijkheid. Het eerste impliceert een fout, alsof er sprake is van een verwijtbaar falen. Terwijl verantwoordelijkheid niets anders is dan zeggenschap nemen over je leven. Als je last hebt van stress, is dat geen kwestie van schuld. Je hebt dan alleen nog niet de verantwoordelijkheid genomen om zelf te bepalen hoe je reageert. Stress wordt dus niet veroorzaakt door de gebeurtenis zelf, maar hoe je over de gebeurtenis denkt en er mee omgaat.

Hoe leer je zelf te bepalen hoe je reageert?

  • Begin klein. Als het je lukt om in de file ’t niet op een balen te zetten, ben je al goed op weg. Je creëert een gewoonte die het makkelijker maakt om ook grotere problemen aan te kunnen.
  • Bekijk elke rotsituatie als een cadeau waar je niet op zat te wachten. Hoe kun je hier toch iets positiefs uit halen, of op z’n minst het beste van maken?
  • Besef hoe zonde het is van je tijd om je ellendig te zitten voelen. Is die rotopmerking van je collega het waard om urenlang van te balen?
  • Relativeer. Als Nelson Mandela 27 jaar gevangenschap kon doorstaan en er als een verlicht man uit kwam, wat kun jij dan aan?
  • Empathie. Lukt het je om met mededogen te kijken naar iemand die jou iets aandoet? En naar jezelf, wanneer het je niet direct lukt om verantwoordelijkheid over je gedachten te nemen?

 

Terwijl ik dit schrijf zit ik in het vliegtuig. De passagier achter mij graaft om de tien seconden door een veel te krappe opening in een oorverdovend ritselende zak pinda’s. Ik wil me al schrap zetten voor een woedende blik achterom, als ik de ironie van dit alles inzie. Als er ooit een moment was om mijn gedachtes om te buigen, dan is het nu. Lachend zet ik een muziekje op en kijk uit het raampje naar de zonsondergang.

Is het jou wel eens gelukt om in een rotsituatie zelf te bepalen hoe je reageert? Deel je ervaring met ons in de comments.