Wat als alles wat je denkt te weten over tijd, een illusie is? Sterker nog: wat als tijd helemaal niet bestaat? Het verleden dat achter je ligt, de toekomst die voor je uitstrekt – wat als dat niet meer is dan een constructie van je brein? Volgens de Italiaanse natuurkundige Carlo Rovelli is dat precies hoe het zit. Tijd zoals wij dat kennen, zegt hij, bestaat niet. En hoe vreemd dat ook klinkt, het kan je hele kijk op het leven veranderen.

Tijd is relationeel, niet universeel

Rovelli laat zien dat tijd niet universeel is, maar relationeel. In zijn boek The Order of Time (2018) stelt hij dat tijd zoals wij die kennen – een rechte lijn van verleden naar toekomst – een illusie is die voortkomt uit de menselijke perceptie. Wat wij als verleden en toekomst zien, zijn door je brein bedachte constructies om verandering te kunnen begrijpen. Elke herinnering aan het verleden én elke verwachting van de toekomst, bestaat alleen nu. Waar is dan de tijd gebleven? Die bestaat alleen maar op de plek waar we haar bedenken: in ons hoofd. Alles speelt zich in feite af in het nu.

De illusie van controle over tijd

Een belangrijk deel van Rovelli’s gedachtegang komt voort uit de tweede wet van de thermodynamica: de wet van entropie. Die stelt dat entropie (wanorde) in een gesloten systeem altijd toeneemt. Dit verklaart waarom we een onderscheid maken tussen verleden (minder wanorde) en toekomst (meer wanorde). Onze perceptie van tijdsverloop is een gevolg van deze asymmetrie en om die toenemende wanorde te lijf te gaan, maken we plannen, targets en goede voornemens. Maar dat betekent niet dat tijd zelf fundamenteel bestaat; het is simpelweg een effect van hoe we de wereld proberen te begrijpen. Elk plan is in feite een gevecht met de tijd.

Wat blijft er over als je tijd loslaat?

Misschien ligt de kern van vrijheid in het loslaten van de tijd. Als je niet langer in gisteren en morgen gelooft, wat blijft er dan over? Alleen dit moment, precies zoals het is. En misschien is dat genoeg. Want als er geen tijd is, waar wacht je dan nog op?