Voel je je vaak té verantwoordelijk? Dít is de oorzaak!

Hoe herken je een groot verantwoordelijkheidsgevoel?

Mensen met een groot verantwoordelijkheidsgevoel denken vaak eerst aan de ander en dan pas aan zichzelf. Ze verliezen zichzelf daarbij regelmatig uit het oog. Herkenbaar? Dit zijn symptomen waaraan je merkt dat jij een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebt:

• Je stelt hoge eisen en bent streng voor jezelf.
• Je voelt je verantwoordelijk voor de pijn van een ander.
• Je hebt moeite met ‘nee’ zeggen.
• Je vindt het lastig om je grenzen aan te geven.
• Je hebt last van pleasen en verliest regelmatig jouw behoeften uit het oog.
• Als er iets moet gebeuren, ben jij al snel degene die opstaat om het te doen.
• Je hecht veel waarde aan de meningen van anderen over jou.
• Je hebt allerlei ideeën over wat er gebeurt als jij voor jezelf kiest. Je bent bijvoorbeeld bang om egoïstisch gevonden te worden.
• Je vindt het moeilijk om dingen los te laten.
• Je voelt je snel schuldig als dingen misgaan, ook als het niet jouw schuld is.

De oorzaak van een te groot verantwoordelijkheidsgevoel: plekverwarring

Hoe kom je aan een groot verantwoordelijkheidsgevoel? De oorzaak kan zitten in plekverwarring. Dit is een term die komt vanuit de familieopstellingen. Je moet het zo zien dat elke familie een systeem is. Iedereen heeft bij de geboorte een vaste plek meegekregen. Bij plekverwarring ga jij onbewust dingen dragen die niet van jou zijn, maar van je ouders of voorouders of een ander familielid. Je gaat in feite op hun plek staan of zelfs boven hen, omdat je je verantwoordelijk voelt om in hun plaats dingen op te lossen.

Hier gaat soms intergenerationeel trauma achter schuil. Dat houdt in dat je opa of oma een trauma heeft doorgegeven aan een van je ouders en dat dit trauma nu ook bij jou een rol lijkt te spelen.

Plekverwarring kan ook andere gevolgen hebben, bijvoorbeeld dat je je mannelijke of vrouwelijke energie niet de ruimte geeft. Je bent bijvoorbeeld je kwetsbare, vrouwelijke kant uit het oog verloren omdat je in je jeugd voor jezelf moest staan en stevig op eigen benen moest staan. Ook dat kan tot een groot verantwoordelijkheidsgevoel leiden.

Waarom is veel verantwoordelijkheidsgevoel niet handig?

Een te groot verantwoordelijkheidsgevoel bezorgt je al snel een overvolle agenda. Maar dat is niet het enige. Het heeft nog meer onhandige gevolgen:

• Het slurpt energie als je jezelf voor van alles verantwoordelijk maakt.
• Je hebt al snel te veel hooi op je vork.
• Je ervaart stress en spanning en misschien zelfs fysieke klachten als gevolg daarvan.
• Je draagt niet alleen je eigen emotionele bagage, maar tilt ook de last van anderen op je schouders.
• Je ontneemt anderen de kans om zichzelf verantwoordelijk te maken.
• Het komt je relatie met anderen niet ten goede. Zodra je je schuldgevoel aan de kant kunt zetten en je eigen schuld neemt en de ander die van hem of haar laat nemen, kan er veel meer liefde stromen. Dan kun je beter liefde geven en (vooral!) ontvangen.
• Je komt verder van jezelf af te staan.
• Je merkt dat je steeds maar aan staat.
• Je voelt je misschien niet gezien.

Maar bovenal is een groot verantwoordelijkheidsgevoel in onze ogen een snelweg naar gefrustreerd of zelfs burn-out raken. En dat is uiteraard niet wat je wilt.

Hoe kun je van het grote verantwoordelijkheidsgevoel afkomen?

Dat je dit artikel leest, is al een goede eerste stap om met je grote verantwoordelijkheidsgevoel af te rekenen. Het begint allemaal met je bewust worden van je eigen patronen en de momenten waarop je je (over)verantwoordelijk voelt. Als je dat van jezelf weet, kun je er iets aan gaan doen om die patronen te veranderen. 

Dit zijn een paar manieren om je verantwoordelijkheidsgevoel te temperen:

1. Reageer niet altijd direct, maar denk soms na over je reactie. Dan kun je beter bij je gevoel komen en nagaan wat je werkelijk wilt. Je bent dan minder snel geneigd om uit automatisme het gewenste antwoord te geven.
2. Wees eerlijk in je antwoorden. Dus als je ‘nee’ zegt, draai er dan niet omheen met smoesjes. Zeg eerlijk dat je bijvoorbeeld geen tijd hebt, nu andere prioriteiten hebt of dit niet zo leuk vindt om te doen. Op die manier kun je oefenen met jouw behoeften aangeven, ongeacht wat de ander daarvan vindt.
3. Vraag je vaker af “Moet ik dit nu doen?”. Dat is een handige vraag om je oververantwoordelijke reactie in twijfel te trekken. Je kunt deze vraag stellen met de klemtoon op ieder woord uit de vraagzin:
   1. MOET ik dit nu doen? → Of is het een kwestie van ‘mogen’?
   2. Moet IK dit nu doen? → Of kan een ander het ook oppakken?
   3. Moet ik DIT nu doen? → Of heb je eigenlijk belangrijkere dingen te doen?
   4. Moet ik dit NU doen? → Of kan het best even wachten?
   5. Moet ik dit nu DOEN? → Of vraagt dit niet per se om een actie?
4. Ben je toch aan het pleasen? Leer ervan. Voel je niet schuldig dat het niet lukte om naar je eigen behoeften te luisteren. Vraag je af waarom je toch in het oude patroon trapte en kijk wat jou helpt om het een volgende keer anders te doen.
5. Wissel van perspectief. Ga eens in de schoenen van de ander staan. Soms voelt het alsof ‘nee’ zeggen geen optie is. Maar als jij de ander bent en een ‘nee’ hoort, zou je dat dan gek en onaardig vinden? Waarschijnlijk niet. Vaak accepteren we het wel als een ander niet alle verantwoordelijkheid op zich neemt, maar meten we voor onszelf met een andere maat. Deze perspectiefwisseling helpt om net zo mild naar jezelf te kijken als naar anderen.
6. Leer reacties bij de ander te laten. Ja, misschien baalt de ander dat jij nu ‘nee’ zegt of dat je geen hulp kunt bieden. Maar accepteer dat de keuzes die jij maakt soms logischerwijs een reactie bij de ander oproepen. Je kunt het niet altijd iedereen naar de zin maken. Zorg dat jij oké bent met je keuzes en ze met goede intenties maakt. 
7. Maar vooral: ga weer op je eigen plek staan. Dé oplossing voor een groot verantwoordelijkheidsgevoel is dat je leert om weer je eigen plek in te nemen in het systeem. En nee hoor, daarvoor hoef je geen moeilijk gesprek te voeren of een lastige brief te schrijven. Het kan al helpen als je je bewust bent van het patroon en weet waar het destijds vandaan komt. Vergeef jezelf dat je het op die manier hebt gedaan, maar zeg ook tegen jezelf “Dit patroon heb ik nu niet meer nodig”.

Een te groot verantwoordelijkheidsgevoel kan jarenlang sluimeren. Maar hoe lang het ook speelt, je kunt er korte metten mee maken. Het begint met je bewust worden waarom je steeds de verantwoordelijkheid pakt. Vanuit daar kun je dit patroon liefdevol loslaten.

Meer hierover?

Heb jij ook een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en herken je het pleasen? We maakten er een podcast over. Die vind je hier of via de mediabalk hieronder.