We denken graag dat we vrij zijn.
We kiezen zelf waar we wonen, met wie we omgaan en welke schoenen we aantrekken. Maar zoals filosoof Peter Bieri (die onder de naam Pascal Mercier de bestseller Nachttrein naar Lissabon schreef) haarscherp analyseert in zijn boek ‘Hoe willen wij leven?’, is vrijheid veel complexer dan lekker doen wat je wilt.
Volgens Bieri is echte vrijheid niet slechts de afwezigheid van dwang, maar vooral de aanwezigheid van autonomie. Vrijheid betekent niet dat je geen beperkingen hebt, maar dat je niet onbewust vastzit in denkpatronen die je keuzes sturen. Dat je niet geleefd wordt door de verwachtingen van je ouders, de angst voor afwijzing of de stille stem in je hoofd die zegt: “Doe maar normaal.”
De meeste dingen die je onvrij maken, heb je niet eens in de gaten. Je bent gevangen, zegt Bieri – en er is niemand die het ziet.
Denk eens aan de dingen die je laat, niet omdat je ze niet wilt, maar omdat je bang bent.
De baan die je niet durft op te zeggen. De relatie die je niet verlaat, zelfs als je weet dat het niet meer werkt. De mening die je inslikt om de sfeer niet te verpesten. Vrijheid is niet alleen de mogelijkheid om te kiezen, maar vooral het vermogen om die keuzes te maken zonder onbewuste belemmeringen.
Bieri noemt drie grote obstakels die onze vrijheid beperken:
- Onwetendheid: als je niet weet wat je alternatieven zijn, kun je ze ook niet kiezen. Veel mensen zitten vast in een leven dat hen niet gelukkig maakt, simpelweg omdat ze niet weten dat het anders kan.
- Innerlijke dwang: trauma, angst en onzekerheid kunnen ons sturen zonder dat we het doorhebben. Als je bijvoorbeeld als kind nooit hebt geleerd dat je mening ertoe doet, zal je later waarschijnlijk moeite hebben om voor jezelf op te komen.
- Zelfbedrog: misschien wel de meest verraderlijke: we vertellen onszelf verhalen om ons huidige leven te rechtvaardigen. “Het is nu eenmaal zo.” “Zo ben ik nu eenmaal.” Maar is dat echt waar?
Als vrijheid meer is dan alleen maar kunnen kiezen, wat heb je dan te doen om echt vrij te zijn? Peter Bieri zegt dit:
- Ken jezelf. Echte vrijheid begint bij zelfkennis. Onderzoek je overtuigingen. Waar komen ze vandaan? Zijn ze nog wáár voor jou?
- Onderzoek je angsten. Waar ben je bang voor? Wat als die angst werkelijkheid wordt? En nog belangrijker: wat als je je er niet door liet leiden?
- Durf te kiezen. Niet vanuit de verwachtingen van anderen, maar vanuit wat jij écht wilt. Vrijheid is niet hetzelfde als gemak. Soms betekent het moeilijke keuzes maken, afscheid nemen, onzekerheid verdragen.
Vrijheid is geen cadeau dat je krijgt, maar een vaardigheid die je ontwikkelt. Hoe meer je je bewust wordt van de onzichtbare draden die je sturen, hoe meer je ze kunt loslaten. En pas dan, als je loskomt van wat je klein houdt, ontdek je wat echte vrijheid betekent.
