Krijg ondanks een laag zelfbeeld weer zelfvertrouwen

Wat is zelfbeeld?

‘Papa, wat is zelfbeeld?’ vraagt mijn dochter en ze kijkt me met haar donkerbruine ogen aan. Ze is zes, leert elke dag een beetje beter lezen en ze is zojuist bij me op schoot gekropen. Ik had niet in de gaten dat ze meeleest met de woorden op mijn computerscherm. 

‘Wat denk je zelf?’ vraag ik haar. Ik koop stiekem tijd om tot een goed antwoord te komen, maar ook om te kunnen schakelen. Ik denk na over een artikel dat ik wil schrijven en haar vraag leidt me af. ‘Misschien een soort standbeeld van jezelf, in je hoofd’, zegt ze en ik zie aan haar dat ze het met zichzelf oneens is. Toch klopt het beter dan ze denkt.

Het plaatje van jezelf

‘Inderdaad’, geef ik haar gelijk. ‘Je zelfbeeld zegt hoe je over jezelf denkt. Het plaatje van jezelf, in je hoofd. Heb je daar een mooi standbeeld staan van jezelf, of eentje waar je je voor schaamt?’ Ik merk dat ze nieuwsgierig is en meer wil, dus geef ik haar een oefening. ‘Omschrijf jezelf eens in vijf woorden’, vraag ik haar, benieuwd of ze daarmee haar eigen zelfbeeld aan me onthult.

Dat doet ze – en op hetzelfde moment voel ik waarom het zo belangrijk is dat we vaker over ons zelfbeeld nadenken en praten. Ze zegt: ‘ik kan heel goed tekenen’. Op haar vingers telt ze de vijf woorden na en ze kijkt me trots aan. Precies vijf.

Het klopt, ze kan goed tekenen. Ik weet ook dat ze dit niet altijd blijft geloven. Als je aan een klas vol 6-jarigen vraagt wie er goed kan tekenen, steken ze vrijwel allemaal hun hand op. Vraag het aan 10-jarigen en het zijn er al minder. Vraag het aan een klas volwassenen en bijna niemand steekt een hand op. Terwijl: iedereen is beter gaan tekenen – maar we geloven intussen het tegenovergestelde. Onze onhandige overtuigingen hebben ergens onderweg gewonnen.

Moet iedereen zichzelf geweldig vinden?

Critici vragen weleens: moet iedereen zichzelf dan geweldig vinden? Leidt dat niet naar een wereld vol snelgekwetste narcisten? Ik geloof het tegendeel. Ik geloof dat juist ons wankele zelfbeeld leidt tot veel ellende. Niet alleen in je eigen leven, door onzekerheid, eenzaamheid of pijn, maar juist ook in de wereld die we delen. Want tot welk onhandig gedrag leidt het als je steeds je eigen lage zelfbeeld moet troosten, verstoppen, geruststellen, compenseren en overschreeuwen? Er is nog nooit een oorlog begonnen door iemand die in vrede leeft met zichzelf.

Is zo’n positief zelfbeeld in één klap gepiept? Meestal niet. Toch kun je jezelf sneller gaan waarderen dan je nu misschien denkt. Begin er eens mee jezelf te betrappen op elke lelijke gedachte die je over jezelf hebt. Vraag je dan af: weet ik zeker dat deze gedachte waar is?

Waar komt een laag zelfbeeld vandaan?

Een jong kind denkt vaak nog erg positief over zichzelf, maar door onhandige overtuigingen die het gaandeweg oppakt, wordt dit zelfbeeld steeds negatiever. We hebben allemaal het stemmetje in ons dat ons beschermt tijdens onveilige situaties, schaamte en pijn. Dat is natuurlijk erg handig, maar wanneer dat kritische stemmetje door een situatie beschadigd is, reageert hij soms ook iets te enthousiast en kan het gevaar in onschuldige dingen zien. Gevoed door kritiek uit je omgeving schiet hij in overdrive om je te beschermen. Maar in die haast transformeert hij van surveillant naar saboteur en heeft zo de macht om je persoonlijke groei te belemmeren of zelfs volledig tot stilstand te brengen.

Hoe we reageren op kritiek

Kritiek vinden we vervelend en daarom proberen we dat te ontlopen. Door bijvoorbeeld tegen je visite te zeggen dat ze niet op de rommel in je huis moeten letten, voorkom je de kans dat ze zeggen dat je huis een zwijnenstal is. Want je pakt het dan al snel op dat je een sloddervos bent, niet deugt en daarom de liefde van een ander niet waard bent. Het stemmetje probeert je eigenlijk alleen maar te beschermen. 

Aangeleerd gedrag is niet eenvoudig te veranderen, maar alles begint bij inzien en begrijpen. Als kind is het krijgen van liefde, positieve aandacht en genegenheid het allerbelangrijkste. Als er iets in die ontwikkeling beschadigd is, zal een kind zijn gedrag compenseren om die liefde toch te ontvangen. Dit gedrag wordt dan een standaard. Hoe doorbreek je dat gedrag?

Hoe ga je om met kritiek?

1. Leer je criticus herkennen. Heb je wel eens gedachten als ‘Daar ben ik niet goed, slank, sterk, leuk genoeg voor’? Tadááá, daar is ie al! Wees je bewust van zijn aanwezigheid, wijs het niet af maar bedenk of jij de keuze maakt of hij? Een naam geven, Criti-Koos, Schmollo of iets anders helpt je bij het spotten als hij in de zesde versnelling zit.
2. Luister naar wat hij wil zeggen. Criti-koos is bang en wil je beschermen, maar waarvoor eigenlijk? Is die angst gegrond? Zal je visite werkelijk nooit meer terugkomen als ze constateren dat je huis niet opgeruimd is? Op een schaal van één tot Bonnie St. Clair: hoe erg is het nou eigenlijk? Wat is het ergste dat er kan gebeuren en hoe realistisch is dat?
3. Waar komt Criti-Koos vandaan? De innerlijke criticus is ons vaak aangepraat door kritiek uit het verleden van ouders, vrienden of (ex) geliefden. Als je als kind bijvoorbeeld gepest bent dan is het logisch dat je een drang ontwikkelt om aan te tonen dat je niet stom, lui of lelijk bent. Maar waar probeert hij je nu tegen te beschermen? En is dat nog steeds relevant?
4. Zet jezelf weer achter het stuur. Criti-Koos mag best op de achterbank advies geven, maar jij zit achter het stuur en maakt de beslissingen. En als dat besluit anders is dan wat Criti-Koos adviseert, en hij als een kleuter, drammend in z’n autostoeltje uit z’n plaat gaat, dan is de beste tactiek hem gewoon te negeren. Laat maar zien dat jij de weg weet en jullie veilig op plaats van bestemming komen.

Je zelfbeeld verbeteren

We hebben vaak het idee dat mensen een buitenlaag hebben van ego. Als je doorgraaft en dieper naar binnen gaat, zou daar dan een onzeker en angstig zelfbeeld onder zitten. Veel mensen denken dat dat je werkelijke kern is. Ik heb echter het idee dat je, pas als je nog dieper gaat, daaronder pas je echte kern vindt. Het is een stevig zelfbeeld wat gegrond is in liefde en het besef dat je er mag zijn.

Die kern hebben we allemaal, er ligt alleen bij veel mensen een laag van onzekerheid en andere aangepraatte ideeën overheen. Wat je wilt doen is dus weer verbinding maken met die echte kern! 

De Joodse psychiater Viktor Frankl heeft veel nagedacht over de waarde van het menselijk leven. Hij heeft een therapie ontwikkeld waarbij de eerste vraag die hij altijd aan zijn cliënten stelde, is:

“Waarom pleeg je geen zelfmoord?”

Denk er maar eens over na. Waarschijnlijk kun je verschillende redenen opnoemen waarom je dat niet doet. Vul maar in: het is belangrijk dat je er bent omdat … Het is waardevol dat je leeft. Als je jezelf deze vraag stelt, kom je erachter dat het helemaal niet zo slecht gesteld is met je zelfbeeld.

In onderstaande video bespreken David en Arjan een vraag van Meilut: waarom heeft niet iedereen gewoon een goed zelfbeeld? Je voelt het antwoord nu misschien al wel aankomen…diep van binnen, heeft iedereen een positief zelfbeeld!